Μία έννοια που έχει επιχρωματίσει την ζωή κάθε ανθρώπου που ακολούθησε το ανηφορικό μονοπάτι του αθλητού, μαχητού, εξασκουμένου. Που χαρακτήρισε συγκεκριμένα άτομα, τα οποία ξεχώρισαν και έγιναν πρότυπα ως πρωταθλητές, ως εκπαιδευτές η ως διακριτά άτομα στην μνήμη όλων των ασκουμένων, ως παραδείγματα συγκεντρώσεως, επιμονής, υπομονής και προσηλώσεως σε στόχους.
Η γενική και ειδική βιβλιογραφία για την ψυχική και νοητική σκληρότητα, χαρακτηρίζεται από την απουσία εννοιολογικής σαφηνείας και κοινής βάσεως ως προς τον ορισμό της και για αυτό είναι από τους λιγότερο κατανοησίμους όρους στην εφαρμοσμένη αθλητική ψυχολογία. Ποιες είναι οι βασικές ιδιότητες που απαιτούνται για να είσαι “ψυχικά και διανοητικά σκληρός”;
Οι κύριοι ορισμοί περιλαμβάνουν: την ικανότητα να αντιμετωπίζεις ή να χειρίζεσαι επιτυχημένα την πίεση, το άγχος και τις αντιξοότητες. Επίσης την ικανότητα υπερβάσεως, την ανάκαμψη από αποτυχίες, την ικανότητα επιμονής σε δεδομένους στόχους, την άρνηση υποχωρήσεως ακόμη και σε εξαιρετικά δύσκολες καταστάσεις. Την διατήρηση ενός τύπου ψυχικής-συναισθηματικής “αναισθησίας”, την ανθεκτικότητα σε βάθος χρόνου και την κατοχή ανωτέρων ψυχικών δεξιοτήτων.
Συγκεκριμένα, οι νοητικά σκληροί αθλητές, ανταποκρίνονται με διαφόρους τρόπους στις προκλήσεις, παραμένοντες χαλαροί, ήρεμοι και με πλήρη ενεργειακά αποθέματα, διότι έχουν μάθει να αναπτύσσουν δύο βασικές δεξιότητες. Πρώτον, την ικανότητα αυξήσεως της ροής της “θετικής” τους ενέργειας (δηλαδή, την χρήση της ενέργειας τους θετικώς) σε περιβάλλοντα κρίσεως και αντιξοοτήτων. Δεύτερον, να σκέπτονται με συγκεκριμένα πρότυπα-μοτίβα, ώστε να τηρούν τη σωστή στάση και συμπεριφορά, σχετικώς με τα ανακύπτοντα προβλήματα, την ισχυρή πίεση, τα επιβαρυντικά λάθη και τον ανταγωνισμό.
Επιπλέον, έχει περιγραφεί η ψυχική σκληρότης τόσο ως χαρακτηριστικό της προσωπικότητος, όσο και ως κατάστασις του νού. Μία ενδιαφέρουσα επιστημονική προσέγγισις με πολλές προεκτάσεις αλλά και σύνδεση με την παράδοση, αναφέρει ότι η ψυχική σκληρότης εκδηλώνεται ως ρεαλιστική, αυτοδύναμη
κυρίως, κυνική συμπεριφορά και αντιπροσωπεύει κατά κάποιο τρόπο ένα είδος ακάμπτου μεν, αλλά πρακτικής, ωρίμου, σταθεράς ιδιοσυγκρασιακής διαστάσεως. Οι σκληρές εμπειρίες ενδυναμώνουν το πνεύμα του μαχητού ώστε να αντέξει τα διλήμματα της ζωής. Tην επιτυχία και αποτυχία αλλά και την συσσωρευτική επιβάρυνση, οποίου αντικειμένου-στόχου επιτυγχάνεται με επίπονη προσπάθεια. Επομένως, αναγνωρίζοντας με σαφήνεια τα όρια περιορισμού του και τους ρεαλιστικούς στόχους του, μπορεί να βαδίσει σταθερά την ατραπό της επιτυχίας, γεγονός που με τη σειρά του θέτει εκ νέου στοχοθεσία, που οδηγεί σε περαιτέρω επιτυχία αλλά και ανάπτυξη πάλι πνευματικής «σκληρότητος».
Ουσιαστικώς, η ψυχολογική αυτή κατάστασις είναι συμπεριφορική συνισταμένη, που σχετίζεται με έναν εσωτερικό τόπο ελέγχου, και περιβάλλον αυτοαποτελεσματικότητος. Άλλωστε η ίδια η επιτυχία έχει χαρακτηριστεί ως ένα είδος ψυχικής-νοητικής σκληρότητος. Έχει δε προβληθεί και γίνει γνωστή ως τέτοια, από τα μέσα μαζικής ενημέρωσεως και τον κινηματογράφο.
Οι ιδιότητες της νοητικής-ψυχικής σκληρότητος περιφραστικώς:
- Το να έχεις ακλόνητη πίστη στον εαυτό σου και στην ικανότητά σου να επιτύχεις τους (ανταγωνιστικούς) στόχους σου.
- Να αισθάνεσαι ισχυρή αυτοπεποίθηση, ότι έχεις σημαντικές εγγενείς ικανότητες αλλά και
αποκτηθείσες δεξιότητες που σε διαφοροποιούν θετικώς σε σχέση με τους αντιπάλους σου. - Να σε διακατέχει ακόρεστη επιθυμία για πρόοδο και ανάπτυξη καθώς και εσωτερικευμένα
κίνητρα για επιτυχία. - Να ανακάμπτεις γρήγορα από αναγκαστικές υποχωρήσεις και απόδοση μη ικανοποιητικού
επιπέδου, λόγω της αυξημένης αποφασιστικότητος σου να επιτύχεις. - Να ευδοκιμείς μέσα στην δίνη και πίεση του ανταγωνισμού, ο οποίος συνήθως είναι
αποδομητικός και φθοροποιός. - Να αποδέχεσαι ότι το άγχος του ανταγωνισμού είναι τελικώς αναπόφευκτο, αλλά να
γνωρίζεις ταυτοχρόνως ότι μπορείς να το αντιμετωπίσεις και μάλιστα με τον βέλτιστο τρόπο. - Να μην επηρεάζεσαι αρνητικώς από τις καλές η κακές επιδόσεις των ανταγωνιστών αλλά και
συναγωνιστών. - Να παραμένεις πλήρως συγκεντρωμένος απέναντι σε περισπασμούς της προσωπικής ζωής
που αποτελούν παράγοντες αποσπάσεως και ταραχής. - Να ενεργοποιείς και να απενεργοποιείς κατά βούληση την απαραίτητη προσήλωση, για
οποιοδήποτε γεγονός, αναλόγως της σημασία του, όταν και όπως απαιτείται. - Να απωθείς τα όρια του σωματικού πόνου (κόπωση, τραυματισμοί) αλλά και
συναισθηματικού, όλων των ειδών. Διατηρώντας παραλλήλως σε υψηλά όρια την τεχνική σου
και τα απαραίτητα επίπεδα προσπαθείας, υπό το καθεστώς υπαρχούσης προσωπικής
δυσφορίας (στην προπόνηση και τον αγώνα). - Να ανακτάς με σθένος τον ψυχολογικό σου έλεγχο μετά από απροσδόκητα, ανεξέλεγκτα
γεγονότα, ειδικώς αυτά που ανήκουν στο αγωνιστικό-μαχητικό θύλακα.
Η ψυχική-νοητική σκληρότης δεν αφορά μόνο την αντιμετώπιση πτυχών του ανταγωνισμού. Αλλά και την προπόνηση όπως και γενικότερα τον τρόπο ζωής, συνιστώσες οι οποίες δύνανται να παρουσιάσουν τις δικές τους απαιτήσεις. Είναι ένα χαρακτηριστικό που σχετίζεται με τη δυνατότητα διατηρήσεως της τεχνικής και της συνεχούς προσπαθείας. Kατά τον χρόνο που βιώνει ο αθλητής-μαχητής σε βιολογικό επίπεδο σωματικό πόνο η κόπωση, η αντιστοίχως συναισθηματικό πόνο που προκύπτει από καταστάσεις αποτυχίας.
Σημαίνει, το να κατέχεις το φυσικό ή ανεπτυγμένο (με κόπο και μεθοδολογία) ψυχολογικό πλεονέκτημα, που σου δίνει τη δυνατότητα να αντιμετωπίσεις πιο επιτυχημένα, με συνέπεια και συγκέντρωση σε σχέση με τους αντιπάλους σου, τις πολλές προκύπτουσες απαιτήσεις (ανταγωνισμό, προπόνηση, τρόπο ζωής) που τοποθετεί το άθλημα-αγώνα εμπρός από ένα αθλητή-μαχητή. Ο οποίος, πρέπει να δράσει με συνέπεια, αυτοπεποίθηση και αυτοέλεγχο.
Πράγματι, η ζωή ενός υψηλού επιπέδου αθλητού-μαχητού παρουσιάζει τις δικές της μοναδικές προκλήσεις. Με τη μορφή της ισορροπίας μεταξύ των απαιτήσεων εκπαιδεύσεως και ανταγωνισμού, αλλά και αυτές της κοινωνικής και προσωπικής ζωής. Αντιμετωπίζοντας όλα αυτά τα προαπαιτούμενα και δομώντας τον τρόπο ζωής του γύρω από αυτά, έτσι ώστε να είναι ικανός να αποδίδει βέλτιστα, ικανοποιεί μια σημαντική πτυχή, αυτή, της αυτοβελτιώσεως. Ο μαχητής πρέπει να γνωρίζει ποιές είναι οι προτεραιότητές του ανά πάσα στιγμή, αλλά να δρά με μέτρο και αυτοκυριαρχία. Ουσιαστικώς απαιτείται να έχει υψηλό επίπεδο ικανότητος στον έλεγχο των κινήτρων, του προσανατολισμού, της αυτοπεποιθήσεως και του άγχους.
Η οποία ικανότητα επαναλαμβάνω, αντανακλάται στην δεινότητα της αντιμετωπίσεως τού άγχος, που
προκύπτει από ψυχοφθόρες ανταγωνιστικές καταστάσεις υψηλής πιέσεως. Ο ψυχικά σκληρός αθλητής-μαχητής ευδοκιμεί στην εξωτερική πίεση του ανταγωνισμού. Είναι σε θέση να αντιμετωπίσει την εσωτερικώς προερχομένη απόκριση άγχους, αποδεχόμενος ότι η πίεση αυτή
είναι αναπόφευκτη, αλλά «γνωρίζει» ή πιστεύει ότι μπορεί να την αντιμετωπίσει. Μία ενδιαφέρουσα συνιστώσα της προσωπικότητος αυτών των ατόμων, είναι η «ακόρεστη» επιθυμία, ως συνάρτηση καθαρά εσωτερικευμένων κινήτρων, η οποία ενεργοποιεί περαιτέρω, εσωτερικούς μηχανισμούς συνεχούς προόδου και αναπτύξεως. Δημιουργεί και αποδίδει, μέσω πολυπλόκων διαδικασιών και σε συνεχή βάση, τα απαραίτητα ψυχικά ενεργειακά αποθέματα, ώστε να δρά με επιτυχία ο μαχητής.
Ανακεφαλαιώνοντας τα χαρακτηριστικά του νοητικώς και ψυχικώς (συναισθηματικώς), σκληρού αθλητού-μαχητού, κατατάσσονται στις ακόλουθες γενικές κατηγορίες: αυτοπεποίθησις, επιθυμία και κίνητρο, εστίασις (σχετικώς με την απόδοση), εστίασις (σχετικώς με τον τρόπο ζωής), αντιμετώπισις της πιέσεως που σχετίζεται με τον ανταγωνισμό (εξωτερική) και του άγχους (εσωτερική), καθώς και την αντιμετώπιση του σωματικού και συναισθηματικού πόνου.
Η εκ γενετής ιδιοσυγκρασία του και οι καταβολές του, τα πλεονεκτήματα, μειονεκτήματα, ικανότητες και δεξιότητες του, οι ποιότητες του εν γένει, αναδύονται σε κάθε στιγμή της ζωής του και δράσεως του. Ταυτοχρόνως όμως ένας σπουδαιότατος παράγων, η επιλεκτική, μεθοδική και μακροχρόνια εκπαίδευσις, αναλαμβάνει πρωταγωνιστικό ρόλο και μετατρέπεται στον καταλύτη της επιτυχημένης δράσεως.
“Στο βασίλειο των ιδεών, όλα εξαρτώνται από τον ενθουσιασμό. Στον πραγματικό κόσμο, όλα
στηρίζονται στην επιμονή”-Βόλφγκανγκ Γκαίτε.
