Το στρες-άγχος ως φαινόμενο γίνεται αντιληπτό σε κάθε σχεδόν αγωνιστική δράση αθλητικού τύπου, με την  ψυχοσωματική πίεση  ως κύρια γενεσιουργό αιτία. Aν και ο επαγγελματικός χαρακτήρας και η τροπή του αθλητισμού στις ημέρες μας εντείνει, την επιρροή του άγχους των επιδόσεων στην απόδοση, εντούτοις και ο ερασιτεχνικός αθλητισμός συμπαρασυρόμενος από τις γενικές τάσεις της επιτυχίας και της κουλτούρας της αναδείξεως των προσώπων, “συμπάσχει” από τις επιβαρυντικές συνέπειες του άγχους.

                                     Εποπτική θεώρηση: Στρες-Άγχος-Διέγερση

Για να αποσαφηνιστεί η σχέση ανάμεσα στο στρες, το άγχος και την διέγερση, επικρατούσα είναι η άποψη η οποία θεωρεί ότι το στρες (ερέθισμα) είναι αυτό που προκαλεί άγχος και αντιστοίχως διέγερση. Βεβαίως αυτές οι έννοιες  καταδεικνύουν διαφορετικές απόψεις περί μίας μάλλον συνθέτου ψυχοβιολογικής διεργασίας , της οποίας τα πλαίσια και όρια δεν είναι σαφή. Συμφώνως με την παραπάνω θεωρία η προαναφερθείσα διεργασία σχηματοποιείται από τρία δραστικά στοιχεία: α) ένα στρεσογόνο ερέθισμα β) την αποδοχή και ερμηνεία του από το άτομο στα αντίστοιχα νευρωνικά του συστήματα και γ) από  μια αντίδραση άγχους. Ως συνέπεια, η ανάδυση τού στρες βαίνει επάνω στην εξής ακολουθία: στρεσογόνο ερέθισμα, αίσθημα απειλής, αντίδραση άγχους καταστάσεως.

O όρος στρεσογόνο ερέθισμα αντανακλά συνήθως κάποια κατάσταση σωματικού ή ψυχολογικού κινδύνου. Η ερμηνεία ακολούθως που θα αποδώσει το άτομο σε μια παρόμοια κατάσταση, καθορίζει την αγχωτική αντίδραση. Εάν και όταν το άτομο εκλαμβάνει το στρεσογόνο ερέθισμα σαν κάτι επικίνδυνο ή πιεστικό, δημιουργεί αισθήματα φόβου, ανησυχίας και εντάσεως. Ο όρος «απειλή» δηλώνει πως το υποκείμενο αντιλαμβάνεται μια οποιαδήποτε κατάσταση ως δυνητικά επικίνδυνη. Ο όρος «άγχος καταστάσεως» αναφέρεται στο περιστασιακό άγχος. Αυτό συνεπάγεται την ενεργοποίηση του νευρικού συστήματος σε αυξημένο επίπεδο και μια αναλογούσα (υποκειμενική) μεταβατική αντίδραση που συμπεριλαμβάνει αισθήματα ανησυχίας, φόβου, εντάσεως. Αυτή ακριβώς η διαδικασία που συμπεριλαμβάνει  και τους τρεις όρους, ορίζεται ως στρες.

                                                              Προαγωνιστικό άγχος.
Το προαγωνιστικό άγχος έχει καθορισθεί, ως ένας από τους σημαντικότερους ψυχολογικούς παράγοντες, που καθορίζουν την έκβαση του αθλητικού αποτελέσματος. Πιο αναλυτικά ο τρόπος που ερμηνεύουμε και αξιολογούμε μια οποιαδήποτε κατάσταση, όπως αυτή του αγώνος, δημιουργεί το αίσθημα του άγχους. Ο αθλητής “εμβαπτίζεται” εντός μίας στρεσογόνου καταστάσεως, η οποία προσδιορίζεται ως επικίνδυνη, αρνητική, δύσκολη ή αντιθέτως θετικώς προκλητική, ενώ αντιστοίχως βιώνει, αναλόγως των προαναφερθέντων, το λεγόμενο «eustress ή distress». Βάσει δε του μοντέλου του ανασταλτικού ή αντιθέτως του διευκολυντικού άγχους, διαδραματίζει κυρίαρχο ρόλο η εσωτερική ή υποκειμενική οπτική των αθλητών για την επίδραση του άγχους, που εμφανίζεται στην αρχή του εκάστοτε αγώνος. Έτσι κατά περίπτωση, εάν ο αθλητής κρίνει ότι το προσωπικό άγχος του είναι μη ελέγξιμο, και ότι θα επιφέρει αρνητική επιρροή στην απόδοση του, θα λειτουργήσει ανασταλτικά με μετρήσιμες συνέπειες στην απόδοση του. Αντιστοίχως εάν ο αθλητής κρίνει ότι μπορεί να χαλιναγωγήσει τα συμπτώματα του άγχους του και να τα ωφελιμοποιήσει, τότε το άγχος θα αποτελέσει ένδειξη ετοιμότητας για αγώνα. Δηλαδή διακρίνεται μια  κατάσταση διεγέρσεως με μορφή διευκολύνσεως του άγχους.

Οι Παράγοντες που εντείνουν και επιτείνουν το προαγωνιστικό άγχος βρίσκονται εντός ευρέος πλαισίου, με κυριότερους τους παρακάτω: 
1. Ο φόβος & η αμφιβολία για την έκβαση- αποτέλεσμα του αγώνος.
2. Τα κύρια χαρακτηριστικά της προσωπικότητος του αθλητού που συνδέονται άμεσα η έμμεσα με την αθλητική δραστηριότητα (πχ. αγχώδης τύπος).
3. Ο εγγενής φόβος για πιθανό τραυματισμό.
4. Η πραγματικά ελλιπής προετοιμασία για την αγωνιστική διαδικασία.
5. Το στοιχείο της τελειομανίας (perfectionism) το οποίο χρήζει εμβαθύνσεως, αλλά γενικά επιβαρύνει.
6. Ο φόβος για την κριτική των « σημαντικών άλλων» (πχ. προπονητής, οικογένεια).
7. Και τέλος η αλλαγή στη ρουτίνα της διαδικασίας (πχ. καθυστερήσεις στον αγώνα)

                                                                 Αίτια προαγωνιστικού άγχους.

Τα αίτια του προαγωνιστικού άγχους ποικίλουν τόσο αναφορικά με το χαρακτήρα του αθλητού όσο και σε σχέση με τη φύση του αθλήματος και τα δεδομένα του γενικού και ειδικού περιβάλλοντος του. Ευρύτερα όμως τα αίτια ψυχολογικής φύσεως όπως το άγχος, δε συγκεκριμενοποιούνται, καθώς διαμορφώνονται αναλόγως περιστάσεων, σύν την πολυπλοκότητα της προσωπικότητος του αθλητού καθώς και τα προσωρινά ειδικά δεδομένα.  Διερευνώντας  εσωτερικές πηγές στρες, μπορούμε αρχικά να ανεύρουμε κατά προσέγγιση πάντα, τα ποσοστά αυτοπεποιθήσεως του αθλητού και να διαπιστώσουμε τον αρνητικό εν δυνάμει επηρεασμό του, όταν τα επίπεδα είναι χαμηλά. Συν τοις άλλοις  στις εσωτερικές ψυχικές παραμέτρους, ο αθλητής αγχώνεται είτε λόγω υπερβολικών στόχων που έχει θέσει, είτε λόγω υπερβολικής συγκεντρώσεως στο αποτέλεσμα του αγώνος. Εντός αυτού του πλαισίου υποκρύπτονται ποικίλες αρνητικές σκέψεις που μέσω αυθυποβολής, απενεργοποιούν τον αθλητή, και τον πιέζουν ανάλογα με τις ιδιαίτερες απαιτήσεις του αγώνος, αλλά και την ιδιοσυγκρασία του. Επομένως το υποκείμενο-αθλητής υπεραναλύει την διαδικασία του αγώνος, βαδίζει αποπροσανατολιζόμενος και επιβαρύνεται από σύγχυση, ενώ συχνά οραματίζεται το φόβο της πιθανής αποτυχίας.

Επιπλέον  σε συνδυασμό με το φόβο της προαναφερθείσας αποτυχίας, αναφύεται και η ανησυχία του αθλητού στην μη ανταπόκριση του, κατά τον εξέλιξη του αγώνος, στα αντίστοιχα προδιαγεγραμμένα επίπεδα των στόχων και της προετοιμασίας του. Όταν αυτό συνάδει και με χαμηλές επιδόσεις σε άλλους αγώνες, ενισχύει σημαντικά το αρνητικό περιβάλλον. Στα ονομαζόμενα “παρεμφερή” αίτια, διαβλέπουμε επίσης εξωγενείς παράγοντες επιρροής, σχετιζομένους με τρίτους, ή το περιβάλλον, σε αδιάλειπτη αλληλεπιδραστική συνάρτηση με τον αθλητή. Εδώ πρωταγωνιστεί  η ανταπόκριση της επιδόσεως στις εκπεφρασμένες προσδοκίες των “κοντινών άλλων”, όπως ο προπονητής, η ομάδα, οι συναθλητές, οι γονείς και οι φίλοι.

Οι προσδοκίες μπορεί να είναι όντως ρεαλιστικές ή αντιθέτως επίπλαστες. Στους εξωτερικούς παράγοντες φυσικά, οι κύριοι ανταγωνιστές του αγωνιζομένου, αθροίζονται επιβαρυντικά, αναγκάζοντας τον να απασχολείται συγκρίνοντας την αγωνιστική κατάσταση τους ανά δεδομένο αγώνα, και να απαιτεί από τον εαυτό του, την καλύτερη επίδοση ώστε να τους ξεπεράσει στο τελικό αποτέλεσμα. Στους εξωτερικούς παράγοντες τοποθετούνται και οι πιθανότητες τραυματισμού, λόγω εξωτερικών συνθηκών ή αρνητικών συγκυριών, είτε κάποια νέα ασθένεια, είτε κάποιος παλαιός τραυματισμός που ενώ εξέλειπε σε όλη την προετοιμασία ενεφανίσθη λίγο πριν την αγωνιστική δράση. Περαιτέρω διακρίνουμε αίτια του αγωνιστικού πεδίου, που ασκούν επίδραση στην ψυχοσύνθεση του αγωνιζομένου.

Μείζονος σημασίας παράγων, είναι η γνωριμία με το χώρο αγώνων, αλλά και τις ειδικές εγκαταστάσεις διεξαγωγής, με σκοπό την εξοικείωση  με τις δεδομένες συνθήκες, ώστε να επέλθει  ήρεμη προσαρμογή. Παραλλήλως πρέπει να αποφευχθεί η καθυστέρηση στον αγωνιστικό χώρο, ώστε να επαρκεί ο χρόνος της προθερμάνσεως με γαλήνη και αυτοσυγκέντρωση. Το αντίστοιχο ισχύει και για τις προπαρασκευαστικές ετοιμασίες του αγωνιστικού εξοπλισμού. Ισχυρή επίσης πηγή άγχους είναι η θετική στήριξη προς τον αθλητή, οι εν γένει αντιδράσεις των θεατών, τα οικία πρόσωπα εντός του κοινού, και η επιβάρυνση από την τηλεοπτική κάλυψη της διοργανώσεως.